2019-05-07

Odmowa delegacji z powodu opieki nad dzieckiem.

Ostatnio kilku Klientów zwróciło się do mnie z podobnym pytaniem, czy pracownik ma prawo odmówić wyjazdu służbowego (delegacji) z powodu sprawowania opieki nad swoimi dziećmi. 

Poniżej krótki artykuł celem przedstawienia ogólnego zarysu tego zagadnienia.

Należy zacząć od oczywistego wniosku, że regulacje zawarte w Kodeksie pracy dotyczą wyłącznie osób świadczących swoje usługi w ramach stosunku pracy. W dalszej kolejności skupić się należy na jednym z podstawowych elementów umowy o pracę -  miejscu wykonywania pracy. Strony stosunku pracy powinny w umowie o pracę określić miejsce wykonywania pracy (art. 29 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy). Miejsce pracy w umowie o pracę nie może być określone ogólnikowo, ale powinno wskazywać na konkretny adres lub oznaczony obszar, na którym pracownik stale (zwykle) wykonuje obowiązki pracownicze w granicach obowiązujących go norm czasu pracy. Precyzyjne określenie miejsca pracy ma kluczowe znaczenie dla ustalenia, kiedy pracownik przebywa w delegacji.

W jednej z ostatnio analizowanych przeze mnie umów znalazłem takie postanowienie: "Pracownik będzie wykonywał pracę w siedzibie pracodawcy lub w innych miejscach, jeżeli będą tego wymagały potrzeby pracodawcy".

Na tym gruncie powstaje pytanie o uzgodnione przez strony miejsce pracy pracownika. Pierwsza część cytowanego przeze mnie fragmentu jest jasna i w świetle zasad prawa pracy nie budzi wątpliwości interpretacyjnych - miejscem pracy pracownika jest siedziba pracodawcy, czyli miasto, w którym siedziba ta się znajduje.

Powstaje jednak pytanie o sens drugiej części cytowanego postanowienia.

Można je rozumieć na dwa sposoby: (1) normalnym miejscem pracy jest każde miejsce wskazane przez pracodawcę lub (2) pracodawca według własnego uznania będzie wysyłał pracownika w delegacje. Interpretacja z punktu (2) jest zatem jasna - każde wskazane przez pracodawcę miejsce inne niż siedziba pracodawcy (miasto) oznacza delegację. Odnośnie interpretacji punktu (1) istnieje poważna wątpliwość w zakresie skuteczności (ważności) takiego postanowienia. Wątpliwość wynika stąd, że zgodnie z ogólnymi zasadami prawa pracy, jeśli pracownik otrzyma polecenie od pracodawcy wyjazdu poza normalne miejsce pracy, to co do zasady musi jechać (odmowa wyjazdu może bowiem w skrajnych przypadkach skutkować nawet zwolnieniem dyscyplinarnym). Ta niedogodność po stronie pracownika jest rekompensowana tym, że z tytułu podróży służbowej przysługują mu dodatkowe świadczenia (dodatki, diety itp.). W sytuacji zbyt szerokiego (ogólnego) wskazania w umowie miejsca wykonywania pracy przez pracownika istnieje trudność z ustaleniem, kiedy pracownik wykonuje swoje obowiązki w miejscu pracy, a kiedy już w delegacji. Takie zbyt ogólne wskazanie miejsca wykonywania pracy może być zatem czasem wykorzystywane przez pracodawcę do obejścia prawa - uniknięcia wypłaty pracownikowi dodatkowych świadczeń. Istnieją zatem podstawy do zakwestionowania drugiej części cytowanego przeze mnie fragmentu umowy o pracę, jeśli intencją stron było to, co opisałem w punkcie (1). Takie postanowienie będzie zatem nieważne i każdy wyjazd pracownika poza miasto, w którym znajduje się siedziba pracodawcy, będzie traktowane jako delegacja (z wszelkimi tego konsekwencjami).

Przechodząc do meritum niniejszego artykułu należy wskazać, że zgodnie z art. 178 § 2 Kodeksu pracy pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia nie można bez jego zgody wysyłać w delegację. Oznacza to, że za jego (nawet dorozumianą) zgodą można go wysłać w delegację. Zgodę na wyjazdy można złożyć w dowolnej formie, przy czym najkorzystniej jest złożyć pracodawcy stosowne oświadczenie na piśmie.

Co istotne, zgodnie z art. 189(1) Kodeksu pracy jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z uprawnienia, o którym mowa w niniejszym artykule, może korzystać jedno z nich (wynika to z zasady zakazu kumulacji uprawnień związanych z rodzicielstwem). Jeżeli zatem oboje rodzice są zatrudnieni na podstawie stosunku pracy, z tego uprawnienia może skorzystać tylko jedno z nich, zgodnie z dokonanym przez nich wyborem. Nie można jednak wykluczyć – przepis tego nie czyni – że rodzice i opiekunowie mogą dzielić się tym uprawnieniem, pod warunkiem że nie będą korzystać z niego w tym samym czasie.

Na tle art. 189(1) Kodeksu pracy pojawia się kwestia dokumentowania przez pracowników, która z osób uprawnionych będzie z danego uprawnienia korzystała. W literaturze przedmiotu prezentowane jest jednolite stanowisko, że pracodawca może żądać od pracownika stosownego oświadczenia, czy z tego uprawnienia korzysta drugi z rodziców.

Podsumowując, pracownik sprawujący osobistą opiekę nad dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia może odmówić wyjazdu służbowego wbrew poleceniu pracodawcy. Warto także zaznaczyć, że pracownika spełniającego powyższy warunek nie można również bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej czy w systemie przerywanego czasu pracy, co wprost wynika ze wskazanego wyzej art. 178 § 2 Kodeksu pracy.

Mateusz Fonfara

radca prawny

Żadnej z informacji zawartej w witrynie nie należy traktować jako porady prawnej ani oferty świadczenia usług prawniczych, o czym więcej w zakładce „Polityka prywatności i zastrzeżenia prawne”.